Dywersyfikacja portfela jest jedną z naczelnych zasad, jaką kierują się zarządzający funduszami inwestycyjnymi. Dywersyfikacja portfela na poziomie funduszu oznacza lokowanie środków w instrumenty finansowe o różnorodnych charakterystykach inwestycyjnych, skutkiem czego następuje ograniczenie ryzyka inwestycyjnego. Ponadto funduszowi inwestycyjnemu otwartemu nie wolno zainwestować wszystkich pieniędzy w jeden papier wartościowy. Zasadą ustawową jest, iż najwyżej 5 proc. aktywów funduszu może zostać ulokowane w papiery wartościowe jednego emitenta. W praktyce fundusze inwestują nawet w kilkadziesiąt papierów wartościowych. Dzięki temu zmniejszają ryzyko. Ponieważ zarządzający funduszami zarządzają znacznymi środkami pieniężnymi, mogą oni zdywersyfikować portfel znacznie skuteczniej niż indywidualny inwestor operujący mniejszymi kwotami. W ten sposób inwestując za pośrednictwem funduszu inwestycyjnego osiągamy wyższy poziom bezpieczeństwa inwestycji niż w wypadku samodzielnego inwestowania. Zarządzający funduszami są to specjaliści, którzy posiadają licencję doradcy inwestycyjnego - posiadają ekspercką wiedzę i doświadczenie zawodowe, a decyzje inwestycyjne, które mają służyć realizacji celu inwestycyjnego funduszu podejmują w oparciu o szczegółowe analizy.
Fundusze inwestycyjne cieszą się olbrzymią popularnością na całym świecie - w końcu 2005 roku aktywa blisko 57 tysięcy funduszy inwestycyjnych wynosiły aż 17,8 biliona dolarów. Na największym rynku funduszy na świecie - w Stanach Zjednoczonych - udziały w funduszach inwestycyjnych posiada aż 54 miliony gospodarstw domowych (47,5 proc. wszystkich), zaś udział funduszy w całkowitych aktywach finansowych amerykańskich rodzin wynosi 20 procent. W Polsce historia działalności funduszy jest stosunkowo krótka (pierwszy fundusz powstał w 1992 r.), ale liczba osób, które zdecydowały się ulokować część swoich oszczędności w funduszach jest już imponująca (ok. dwóch milionów). Stale rosnąca wartość środków zarządzanych przez fundusze (przekracza ona już 100 miliardów złotych) oraz średnia wartość inwestycji w fundusze w przeliczeniu na głowę mieszkańca (ponad 2,3 tys. zł) świadczą niezbicie o tym, iż dla wielu gospodarstw domowych fundusze stały się istotnym elementem rodzinnych portfeli.
Tak, ponieważ celem funduszu inwestycyjnego nie jest osiąganie jak najwyższego zysku za wszelką cenę. Dla funduszu równie ważne jest ograniczanie ryzyka inwestycyjnego, a tym samym bezpieczeństwo inwestycji. Dlatego żaden fundusz nie zainwestuje wszystkich aktywów w akcje jednej, wybranej spółki lub w konkretną serię obligacji, nawet jeśli jest przekonany, że ta inwestycja przyniesie najwyższy zysk. Przeciwnie, każdy fundusz rozkłada inwestycje pomiędzy wiele potencjalnie zyskownych instrumentów finansowych, by ograniczyć ryzyko (dywersyfikacja lokat jest wymuszona przez przepisy ustawy i statutu funduszu). Inwestor indywidualny może osiągnąć wyższe zyski od funduszu, ale zwykle wiąże się to z wyższym ryzykiem. Poza tym inwestor indywidualny nie ma dostępu do tak szerokiej palety instrumentów finansowych, jak fundusz inwestycyjny. Niektóre, potencjalnie dochodowe instrumenty są dostępne tylko dla dużych inwestorów instytucjonalnych i inwestorzy prywatni nie mają możliwości zainwestować w nie na własną rękę.
Inwestor nie ma możliwości samodzielnego podejmowania decyzji inwestycyjnych oraz nie ma bezpośredniego wpływu na to, jakiego rodzaju instrumenty są kupowane do portfela funduszu. W zamian za to otrzymuje szereg innych zalet, w tym przede wszystkim: bezpieczeństwo powierzonych środków, profesjonalne zarządzanie, wysoką płynność inwestycji, dużą dostępność, relatywnie niskie koszty uczestnictwa. Ponadto inwestor ma możliwość elastycznego wyboru strategii inwestycyjnej poprzez wybór konkretnego produktu z szerokiej gamy funduszy oferowanych przez rodzime towarzystwa funduszy inwestycyjnych.
Każdy inwestor ma możliwość stałej kontroli wartości inwestycji. Fundusze inwestycyjne otwarte zobowiązane są do codziennego publikowania wyceny jednostek uczestnictwa (dni robocze), dzięki czemu każdego dnia można określić wartość swojej inwestycji w fundusz. Fundusze udostępniają ponadto w publikowanych dokumentach (statutach, prospektach, sprawozdaniach finansowych) szereg innych istotnych informacji (np. dotyczących wysokości i struktury kosztów, historycznych stóp zwrotu, czy składu portfela inwestycyjnego), które czynią fundusze inwestycyjne najbardziej transparentnym z produktów inwestycyjnych dostępnych dla indywidualnych klientów.
Fundusze inwestycyjne są zalecane jako forma długoterminowego oszczędzania. W długim okresie czasu najlepsze efekty daje systematyczne lokowanie nawet stosunkowo niewielkich kwot kapitału. Dzięki systematycznemu inwestowaniu nawet drobnych sum, po kilkunastu lub kilkudziesięciu latach inwestor może zgromadzić znaczny kapitał, który może być wykorzystany do zabezpieczenia dodatkowego źródła dochodu po przejściu na emeryturę (plany emerytalne), w celu ułatwienia dziecku samodzielnego startu w dorosłe życie (plany edukacyjne) lub w innym, dowolnie określonym celu. W zakresie długości trwania inwestycji w funduszu inwestycyjnym zwykle nie występują żadne odgórne ograniczenia (inaczej jest w przypadku programów systematycznego oszczędzania, IKE, niektórych funduszy zamknietych), jednak o ile w przypadku najbezpieczniejszych funduszy nie ma żadnych ograniczeń - można włożyć do nich pieniądze nawet na kilka miesięcy, w przypadku funduszy agresywnych bezpieczniej jest inwestować przez kilka lat.
Uczestnik funduszu nie ma zagwarantowanej określonej stopy zwrotu w danym okresie, w odróżnieniu od np. lokaty bankowej, czy obligacji skarbowej, gdzie znamy wielkość zysku, jaki przyniesie nam dany instrument na koniec okresu zapadalności (pod warunkiem, iż utrzymamy go do końca tego okresu). Pewien wyjątek od tej zasady stanowią fundusze z ochroną kapitału, które zapewniają uczestnikowi minimalną (a czasami określają również maksymalną) stopę zwrotu na koniec okresu rozliczeniowego, bądź gwarantują, iż wartość jednostki nie spadnie poniżej określonego procenta maksymalnej wartości z danego okresu.
W szczególności należy pamiętać, iż dotychczasowe, historyczne rezultaty osiągnięte przez fundusz np. w ostatnich 12 miesiącach (informacje tego rodzaju są często podawane w materiałach reklamowych funduszy) nie stanowią gwarancji osiągnięcia takich samych wyników w przyszłości.
Inwestor powierzając pieniądze funduszowi otwartemu może praktycznie w każdej chwili wycofać się z inwestycji poprzez złożenie zlecenia odkupienia części lub wszystkich posiadanych jednostek uczestnictwa. W ten sposób nie naraża się na utratę uzyskanych wcześniej korzyści, tak jak ma to miejsce w przypadku lokaty terminowej w banku. Okres, w którym środki pieniężne zostają przekazane na rachunek klienta lub wypłacone w gotówce, jest określony w statucie funduszu - zwykle nie przekracza on tygodnia (w praktyce przelew lub wypłata następuje po kilku dniach). Najwyższą płynność zapewniają z reguły fundusze rynku pieniężnego.
Większość funduszy otwartych ustala początkową minimalną wpłatę na bardzo niskim poziomie (nawet 50 lub 100 zł), co pozwala nawet osobom o niskich dochodach korzystać z potencjału rynku finansowego. Tymczasem, aby np. samodzielnie inwestować na giełdzie, trzeba dysponować znacznymi środkami, które pozwolą zbudować zdywersyfikowany portfel inwestycyjny. Fundusze świetnie nadają się do systematycznego odkładania pieniędzy, zwłaszcza jeśli nie możesz sobie pozwolić na jednorazowe odłożenie większej kwoty.
Z prawnego punktu widzenia pieniądze wpłacane są do konkretnego funduszu (oddzielnej masy majątkowej i osoby prawnej), a nie do towarzystwa. Nabywcy jednostek uczestnictwa stają się de facto współwłaścicielami majątku funduszu lub funduszy, które wybrali. Towarzystwo oferuje jedynie usługę zarządzania aktywami, w zakresie określonym ustawą i statutami funduszy. Aktywa funduszu są zaś przechowywane w banku depozytariuszu, który kontroluje zarządzanie środkami.
Fundusz inwestycyjny pozwala na wypłatę zainwestowanych pieniędzy bez konsekwencji, jakie niesie ze sobą likwidacja lokaty terminowej przed czasem. Doświadczenie pokazuje, że zyski z inwestycji w fundusz inwestycyjny są w dłuższym okresie wyższe niż zyski z tradycyjnych lokat bankowych. Poniżej krótka analiza pod kątem kilku czynników charakterystycznych dla inwestycji:
- Zyskowność - W przypadku funduszy inwestycyjnych stopa zwrotu jest zdeterminowana obraną strategią inwestycyjną - bardziej ryzykowne fundusze (np. akcyjne) mogą przynieść wysoki zysk, ale też wysoką stratę. Natomiast najbezpieczniejsze fundusze (np. rynku pieniężnego) zapewnią niewielki, ale stabilny zysk. Żaden z funduszy nie gwarantuje osiągnięcia określonego zysku (z wyjątkiem funduszy z ochroną kapitału). Zyski z lokat bankowych są porównywalne z rentownością funduszy rynku pieniężnego. W przypadku lokat bankowych mamy do czynienia z gwarancją wypłaty określonych odsetek pod warunkiem dotrzymania warunków umowy (np. utrzymania lokaty do terminu zapadalności), zaś środki finansowe z funduszu możemy wycofać w dowolnym momencie nie narażając się na utratę dotychczas wypracowanego zysku.
- Ryzyko inwestycyjne - Ryzyko inwestycyjne - podobnie jak zyskowność - jest zdeterminowane prowadzoną polityką inwestycyjną. Najwyższe ryzyko utraty kapitału cechuje fundusze akcyjne oraz fundusze mieszane z wysokim zaangażowaniem na rynku akcji. Najniższe ryzyko wiąże się z nabyciem jednostek funduszy rynku pieniężnego i gotówkowych. Szczególnym przypadkiem są fundusze ze stuprocentową ochroną kapitału, gdzie ryzyko straty jest w praktyce zerowe. Dla porównania - w przypadku lokat bankowych ryzyko inwestycyjne w ogóle nie występuje.
- Płynność - Istotnym atutem funduszy jest płynność. W funduszach otwartych jest ona wysoka - inwestor w każdym momencie wyjścia z inwestycji otrzyma zgromadzony kapitał (nie narażając się na utratę dotychczas wypracowanego zysku). Lokaty bankowe również charakteryzują się płynnością - jednak należy liczyć się z utratą całości lub znacznej części dotychczasowych korzyści (odsetek) w momencie zerwania lokaty przed terminem.
- Strategia inwestycyjna, duże możliwości wyboru - Unikatową zaletą funduszy inwestycyjnych jest możliwość wyboru strategii inwestycyjnej odpowiadającej naszej skłonności do ryzyka. Oferta funduszy inwestycyjnych jest na tyle szeroka i zróżnicowana, że nawet inwestor o specyficznych, sprecyzowanych wymaganiach może wybrać produkt, który odpowiada jego potrzebom i preferencjom. Przy niskiej skłonności do ryzyka inwestor decyduje się na fundusze o charakterze bezpiecznym, natomiast przy dużej akceptacji ryzyka - na inwestycje agresywne. Co więcej - uczestnik funduszu, w zależności od zmieniającej się koniunktury giełdowej, może praktycznie natychmiast zmienić preferowaną strategię dokonując konwersji jednostek pomiędzy funduszami. Działanie takie nie jest natomiast możliwe w przypadku lokat bankowych.
- Bezpieczeństwo - Zarówno fundusze inwestycyjne jak i lokaty bankowe ze względu na swoją konstrukcję prawną cechują się wysokim poziomem bezpieczeństwa.
- Dostępność - Najwyższą dostępnością charakteryzują się fundusze inwestycyjne otwarte i lokaty bankowe, gdzie możliwość rozpoczęcia inwestycji (lokaty) istnieje już w momencie dokonania wpłaty w wysokości kilkudziesięciu (w niektórych przypadkach kilkuset) złotych.
- Przejrzystość - Najwyższą przejrzystość zapewniają fundusze inwestycyjne i bezpośrednie inwestycje na giełdzie - w ich przypadku w dowolnym momencie możemy sprawdzić wartość naszego portfela. Lokując oszczędności na lokacie bankowej najczęściej możemy jedynie określić, jaka będzie wartość naszej inwestycji w momencie zapadalności.
Wkładając pieniądze do banku godzisz się na określone odsetki. Bank obraca uzyskanymi od ciebie pieniędzmi i nie dzieli się z tobą dodatkowym zyskiem. W funduszu jest inaczej. Masz gwarancję, że fundusz odda ci prawie cały zysk, który wypracuje. Pobierze tylko niewielką opłatę. Dlatego wkładając pieniądze do funduszu, szczególnie w długim okresie czasu, możesz liczyć, że osiągniesz przynajmniej trochę wyższy zysk, niż na lokacie w banku, występuje jednak również ryzyko straty.
Tak. Wysoki poziom bezpieczeństwa funduszy wynika z dwóch aspektów ich funkcjonowania. Po pierwsze, fundusze podlegają surowym regulacjom prawnym, które mają za zadanie chronić interes uczestników. Najważniejsze znaczenie mają tutaj: wielostopniowa kontrola i nadzór nad funduszami i podmiotami z nimi związanymi ze strony Komisji Nadzoru Finansowego, wysokie wymogi stawiane firmie zarządzającej funduszem, funkcje pełnione przez depozytariusza, zapisy dotyczące polityki inwestycyjnej określające rodzaj dopuszczalnych inwestycji oraz limity zaangażowania w określony rodzaj aktywów, a także obowiązki informacyjne funduszy.
Po drugie, bezpieczeństwo gwarantuje konstrukcja prawna funduszu, zarządzającego nim towarzystwa oraz banku pełniącego funkcję depozytariusza. Podmioty te są odrębnymi osobami prawnymi, czego konsekwencją jest ich rozdzielność majątkowa - dzięki temu środki pozyskane przez fundusz są bezpieczne nawet w przypadku bankructwa TFI lub depozytariusza, gdyż nie wchodzą w skład masy upadłościowej tych podmiotów. Z kolei sam fundusz inwestycyjny nie może zbankrutować - nie posiada zdolności upadłościowej.
Fundusze inwestycyjne jako forma inwestycji na rynku kapitałowym charakteryzują się szeregiem zalet, wśród których jedną z najistotniejszych jest możliwość czerpania korzyści płynących z tego rynku, bez konieczności posiadania specjalistycznej wiedzy w zakresie jego funkcjonowania.
Cechą współczesnego rynku kapitałowego jest jego ogromne zróżnicowanie oraz daleko posunięta specjalizacja. Skuteczne, samodzielne inwestowanie na rynku kapitałowym wymaga posiadania ogromnej wiedzy na temat różnorodnych (często bardzo wyrafinowanych) instrumentów finansowych, strategii inwestycyjnych, transakcji giełdowych, metod analizy rynku kapitałowego, psychologii inwestowania oraz sytuacji makroekonomicznej w danym kraju (krajach), branży (branżach) oraz spółce (spółkach) notowanych na rynku giełdowym. Tymczasem lokowanie oszczędności w funduszach inwestycyjnych nie wymaga od nas zaznajomienia się z wszystkimi wymienionym aspektami inwestowania na rynku kapitałowym.
Wybierając fundusz inwestycyjny powinniśmy jednak mieć świadomość, że fundusze mocno różnią się między sobą między innymi osiąganymi wynikami i realizowaną strategią inwestycyjną. Wybierając fundusz powinniśmy więc znać swoje potrzeby i preferencję i wybrać taki, który najlepiej je zaspokaja. Podejmując decyzję należy wziąć pod uwagę między innymi takie czynniki jak horyzont inwestycyjny, indywidualna skłonność do ryzyka, cel inwestycyjny czy kwota inwestycji. Wybierając fundusz każdy Klient bez kłopotu ma dostęp do wszystkich najistotniejszych informacji o wybranych funduszach. Każde Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych ma stronę internetową z informacjami o swoich funduszach. Wyniki funduszy i ich rankingi są regularnie publikowane w prasie. Ulotki i prospekty informacyjne funduszy są dostępne u dystrybutorów jednostek uczestnictwa (w bankach, biurach maklerskich, u doradców finansowych i pośredników).
